Το Τζαμί της Γκοργκάν: Ένας Μάρτυρας της Ιστορίας σε μια Ιστορική Πόλη

Η Γκοργκάν, η πρωτεύουσα της ιρανικής επαρχίας Γκολεστάν, καυχάται για έναν πλούσιο ιστορικό διάβα που χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Το Τζαμί της Γκοργκάν, που βρίσκεται στην καρδιά της παλιάς γειτονιάς της πόλης κοντά στην αγορά Nalabandan, αποτελεί μάρτυρα αυτής της διαχρονικής κληρονομιάς.

Μια Πόλη Διαποτισμένη με Ιστορία

Αρχαιολογικά στοιχεία που αποκαλύφθηκαν στο Τοράν Τεπέ υποδηλώνουν ανθρώπινο οικισμό στην Γκοργκάν ήδη από το 6.000 π.Χ. Η ανακάλυψη του “Τείχους της Γκοργκάν”, ενός ογκώδους οχυρωματικού έργου συγκρίσιμου με το Σινικό Τείχος, υπογραμμίζει περαιτέρω το αρχαίο παρελθόν της πόλης.

Ένα Τζαμί που Αναγεννήθηκε μέσα στον Χρόνο

Οι απαρχές του Τζαμί της Γκοργκάν ανάγονται στη δυναστεία των Σελτζούκων (1037-1194 μ.Χ.). Ωστόσο, το εύκρατο και υγρό κλίμα της Γκοργκάν έχει επηρεάσει αρνητικά τα ιστορικά κτίρια. Σε αντίθεση με τις άνυδρες περιοχές όπου τα μνημεία διατηρούνται για αιώνες, τα κτίρια της Γκοργκάν έχουν υποστεί συχνές ανακαινίσεις.

Ενώ ο κεντρικός πυρήνας του τζαμιού αντικατοπτρίζει την αρχιτεκτονική των Σελτζούκων, μεγάλο μέρος αυτού που στέκεται σήμερα προέρχεται από μεταγενέστερες περιόδους. Ο μοναδικός μιναρές που απομένει από την εποχή των Σελτζούκων αποτελεί υπενθύμιση των πρώτων θεμελίων του τζαμιού. Οι επόμενες αποκαταστάσεις και προσθήκες κατά τις εποχές των Καρακογιουνλού (1378-1468 μ.Χ.), των Τιμουριδών (1370-1502 μ.Χ.) και των Σαφαβιδών (1501-1736 μ.Χ.) διαμόρφωσαν τη σημερινή μορφή του τζαμιού.

Ένα Καταφύγιο για Λατρεία και Κοινότητα

Το Τζαμί της Γκοργκάν, που εκτείνεται σε έκταση άνω των 2.400 τετραγωνικών μέτρων, διαθέτει σχεδιασμό με δύο ιwan (εισόδους). Μια ευρύχωρη αυλή 750 τετραγωνικών μέτρων αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα, περιτριγυρισμένη από τέσσερις αίθουσες προσευχής σε σχήμα L. Πέντε πόρτες παρέχουν πρόσβαση στην αυλή, διευκολύνοντας τις μεγάλες συγκεντρώσεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά τις σημαντικές θρησκευτικές περιστάσεις, τρεις επιπλέον πόρτες στο shabistan (αίθουσα νυχτερινής προσευχής) ανοίγουν σε μια βιβλιοθήκη στο ισόγειο, δημιουργώντας έναν ενιαίο χώρο για τους πιστούς.

Ο δυτικός iwan, πιθανότατα λόγω του φυσικού του φωτισμού, αποτελούσε χώρο εορτασμών όπως το Eid al-Fitr. Αρχιτεκτονικά στοιχεία μέσα σε αυτόν τον iwan περιλαμβάνουν:

• Έναν μινμπάρ (άμβωνα): Από εδώ ο ιμάμης απευθυνόταν στους πιστούς κατά τη διάρκεια των προσευχών.
• Μια όμορφα κατασκευασμένη διπλή πόρτα με ιστορικό πλαίσιο: Αποτελεί ένα εντυπωσιακό δείγμα της ξυλουργικής τέχνης της εποχής.
• Λίθους πηδαλιουχίας: Αυτοί οι λίθοι βοηθούσαν τους πιστούς να διατηρήσουν την ισορροπία τους κατά της αποχώρησης από τα σανδάλια τους πριν εισέλθουν στον χώρο προσευχής.
• Τίτλους ιδρυμάτων: Αυτές οι πλάκες περιγράφουν δωρεές που έγιναν στο τζαμί καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του.
• Σιδερένια κοσμήματα: Αυτά τα διακοσμητικά στοιχεία προσθέτουν μια πινελιά κομψότητας στον iwan.

Αρχιτεκτονικά Διαμάντια από Διαφορετικές Εποχές

• Ο Χαμηλός Μιναρές: Κληρονομιά της εποχής των Σελτζούκων, αυτός ο κυλινδρικός μιναρές κοσμείται με γραφή Κουφίκ και περίτεχνη πλινθοδομή. Η κεκλιμένη στέγη και η ξύλινη κατασκευή του συμβάλλουν περαιτέρω στη ιστορική του σημασία.
• Ο Ξύλινος Μινμπάρ: Ακόμα ένα στολίδι, αυτός ο εκλεκτός ξύλινος μινμπάρ χρονολογείται από την περίοδο των Τιμουριδών. Διακοσμημένος με φυτικά μοτίβα και στίχους από τα Χαντίθ του Προφήτη, υπέστη επισκευές κατά τη διάρκεια των δυναστειών των Σαφαβιδών και των Αφσαριδών (1736-1796 μ.Χ.).
• Η Διπλή Πόρτα του Δυτικού Iwan: Επίσης από την εποχή των Τιμουριδών, αυτή η εντυπωσιακή ξύλινη πόρτα με το στιβαρό πλαίσιο βρίσκεται στον δυτικό iwan και αποτελεί μαρτυρία της δεξιοτεχνίας των τεχνιτών της εποχής.

Το Μυστήριο της Προέλευσης του

Η ακριβής προέλευση του τζαμιού παραμένει κάπως μυστηριώδης. Ενώ οι ιστορικές αφηγήσεις προσφέρουν διαφορετικές αφηγήσεις, καμία δεν παρέχει οριστικά στοιχεία. Ο Σάχμι Γκοργκάνι, στο βιβλίο του για την ιστορία της Γκοργκάν, αποδίδει την αρχιτεκτονική του στον Μοχαμάντ ιμπν Χαλέντ Χανζαλί Ραζί. Ο Δρ. Σοτουδέχ, στο βιβλίο του “Από την Άσταρα στην Άσταρα Άμπαντ”, αποδίδει την κατασκευή του στη Γκαουχάρ Σαντ, σύζυγο του Τιμουρίδη αυτοκράτορα Σαχ Ρουχ. Άλλες θεωρίες υποστηρίζουν την ύπαρξη Ομεϋαδών ή Σουνιτών καταβολών.

Ανθεκτικότητα μέσα στους Αιώνες

Στη δομή του τζαμιού υπάρχει ξύλο δρυός και ευρωπαϊκός  σφενδάμος, είδη της περιοχής με φυσική αντοχή στην υγρασία. Ωστόσο, αυτά τα δάση κινδυνεύουν πλέον λόγω της υπερβολικής υλοτομίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, το τζαμί έχει αντέξει σεισμούς, πυρκαγιές και τις αμείλικτες συνέπειες της υγρασίας. Πολυάριθμες αποκαταστάσεις, που ξεκίνησαν την εποχή των Τιμουριδών και συνεχίστηκαν κατά τις δυναστείες των Σαφαβιδών και των Αφσαριδών, εξασφάλισαν την επιβίωσή του. Τελικά, το 1932 (1311 SH), το Τζαμί της Γκοργκάν έλαβε επίσημη αναγνώριση με την εγγραφή του στον κατάλογο της εθνικής κληρονομιάς του Ιράν.

Επερχόμενο όρθιο στην καρδιά της Γκοργκάν, το Τζαμί της Γκοργκάν ενσαρκώνει το διαρκές πνεύμα της πόλης. Τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία, το καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μια ξεχωριστή ιστορική περίοδο, υφαίνουν μια μαγευτική ιστορία ανθεκτικότητας, πίστης και καλλιτεχνικής έκφρασης.