Τζαμί Τζαμέ του Ισφαχάν

του Kiyanoush Motaghedi

Το παλαιότερο ιστορικό κτίριο στο Ισφαχάν και ένα παράδειγμα του τελειότερου τετράπορτου τζαμιού της Σελτζουκικής περιόδου 1038-1119 μ.Χ. Το αρχικό σχέδιο του τζαμιού είχε τη μορφή ενός shabestan[1] με κίονες και ξεκίνησε να κτίζεται το 777 μ.Χ. Το παλιό τζαμί καταστράφηκε το  840 μ.Χ., και ένα μεγαλύτερο τζαμί χτίστηκε στα ερείπια του. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας της δυναστείας των Buyid, δηλαδή 732-1062 μ.Χ., ορισμένα μέρη προστέθηκαν στο αρχαίο κτίριο του τζαμιού.

Ο νότιος θόλος χτίστηκε από τον Khwajeh Nizam al-Mulk, τον υπουργό του βασιλιά των Σελτζούκων, Malik Shah, το έτος 1082 μ.Χ., και στη συνέχεια προστέθηκε σε αυτόν η νότια αίθουσα μπροστά από τον τρούλο. Αργότερα, το 1090 μ.Χ. ένας θόλος γνωστός ως Taj al-Mulk στην κορυφή του βόρειου shabestan του τζαμιού, συμμετρικός με τον θόλο του Nizam al-Mulk χτίστηκε με εντολή του Taj al-Mulk Shirazi και είναι πλέον γνωστός ως “Khagi” (αυγοειδής).

Μετά την κατασκευή της νότιας αίθουσας, χτίστηκαν οι τρεις βόρειες γνωστές ως Dervish Saffa, η δυτική γνωστή ως Ustad Saffa και η ανατολική, γνωστή ως Shagerd’s Saffa. Τα shabestan που βρίσκονται στις νότιες πλευρές έχουν οπτόπλινθους από πορσελάνη της δεύτερης Σελτζουκικής περιόδου (αρχές 6ου αι. Έτος Εγίρας / 12 μ.Χ.). Τα shabestan που βρίσκονται στις δύο βόρειες πλευρές και το shabestan που βρίσκεται μεταξύ της βόρειας αίθουσας και του τρούλου Khagi χτίστηκαν γύρω στην ίδια ημερομηνία.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Oljaytu, γνωστού και ως Muhammad Khodabandeh, χτίστηκε ένα μικρό τζαμί στα βόρεια του δυτικού αίθριου. Σύμφωνα με μια επιγραφή, η χρονολογία κατασκευής του ήταν το 1310 μ.Χ. Υπάρχει μια σοβατισμένη κόγχη που ανήκει σε αυτήν την περίοδο, η οποία χτίστηκε με εντολή του υπουργού του, Μοχάμεντ Σαβί. Δίπλα σε αυτό το τμήμα, υπάρχει η πόρτα εισόδου του χειμερινού οίκου προσευχής, Bayt al-Shita’. Σύμφωνα με μια επιγραφή που τοποθετήθηκε στην κορυφή της είσοδου του, αυτό το shabestan χτίστηκε σε μορφή σκηνής από τον Emad ibn Muzaffar και με εντολή του ηγεμόνα των Τιμουρίδων, Baysunghur Mirza, το 1450 μ.Χ. Σε ότι αφορά τα αίθρια, το Saffa Ustad (δυτική πλευρά) έχει διακοσμηθεί με τα αυθεντικά κεραμοσκεπάσματα της σελτζουκικής περιόδου και η οροφή του είναι διακοσμημένη με μεγάλες μουκάρνα. Την ίδια περίοδο και με παρόμοιο στυλ ήταν διακοσμημένο και το Shagerd  Saffa (ανατολική πλευρά). Η επιγραφή στο εσωτερικό αυτού του αίθριου (Shagerd Saffa) ανήκει στην περίοδο του βασιλιά των Σαφαβιδών, Σάχη Σουλεϊμάν, η καλλιγραφία της οποίας έγινε από τον Mohammad Mohsen Emami.

Κατά την περίοδο Al-Muzaffar (Muzzafarids), μερικά σημαντικά τμήματα προστέθηκαν στο τζαμί, συμπεριλαμβανομένου ενός shabestan στα βόρεια του ανατολικού αίθριου και ενός σχολείου στα ανατολικά του. Σύμφωνα με επιγραφή του 1368 μ.Χ., χτίστηκε ένα τζαμί στα νότια του πρόσφατου σχολείου. Το κτίριο του Omr Saffa, το οποίο βρίσκεται επίσης στο ανατολικό άκρο του τζαμιού, χτίστηκε κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Al-Muzaffar, και σύμφωνα με την επιγραφή που έγινε γύρω από την κόγχη, η καλλιγραφία της οποίας έγινε από τον Ali Kouhyar Abarqoui, η  τοποθέτηση πλακιδίων μουκάρνας του Omr Saffa έγινε το 1378 μ.Χ.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Aq Quyunlu, έγιναν κάποιες επισκευές στο τζαμί, και μερικά τμήματα προστέθηκαν σε αυτό (872-882 έτος Εγίρας / 1472-1482 μ.Χ.). Στην περίοδο αυτή ανήκουν η αψίδα και οι δύο μιναρέδες της νότιας βεράντας. Δεν έγιναν σημαντικές αλλαγές στο τζαμί κατά την εποχή των Σαφαβιδών. Το μόνο που προστέθηκε ήταν ένα shabestan στα δυτικά της δυτικής βεράντας του δυτικού Chehelston, το οποίο χτίστηκε με εντολή του Shah Abbas I. Στην πραγματικότητα, διαφορετικά shabestan του Τζαμιού Jameh του Ισφαχάν έχουν χτιστεί για κάποιους ειδικούς σκοπούς. Τα shabestan αυτού του Τζαμιού, έχουν περίπου τετρακόσιες εβδομήντα καμάρες.

Αυτό το τζαμί έχει δέκα κόγχες που έχουν χτιστεί σταδιακά από διαφορετικούς ηγεμόνες.
Με έκταση άνω των 20.000 τετραγωνικών μέτρων, αυτό το τζαμί είναι το μεγαλύτερο τζαμί στο Ιράν. Το τετράγωνο κτήριο στην κορυφή της πισίνας στο μέσο της αυλής είναι ένα από τα κτίρια που χτίστηκαν την εποχή του Σάχη Αμπάς Ι. Άλλα κτίρια, όπως το λουτρό και το σιντριβάνι, έχουν ανακατασκευαστεί στην παλιά θέση κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Fath Ali Shah της δυναστείας των Κατζάρων 1794-1832 μ.Χ.

Όλα τα κεραμοσκεπάσματα του κτιρίου ανήκουν στην εποχή των Σαφαβιδών και αποτελούνται από μια όμορφη συλλογή από εγχάρακτα πλακάκια σε επτά χρώματα και μαζί με καλλιγραφικά έργα σε γραφή «Thulth»[2] και «Nastaliq»[3], καθώς και μοναδικά γύψινα έργα, που είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της εσωτερικής αρχιτεκτονικής αυτού του κτιρίου.

Πηγές

– Pirnia, Mohammad Karim, Το Ύφος στην Ιρανική Αρχιτεκτονική, Εκδόσεις Nashr-e Soroush-e Danesh, 2002

– Hillenbrand, Robert, Ισλαμική Αρχιτεκτονική. Μορφή, Λειτουργία και Ερμηνεία, μετάφραση στα Περσικά από τον by Iraj Etesam, 1998

– Talbot Rice, David, Ισλαμική Τέχνη, μετάφραση στα Περσικά από τον by Mah Malek Bahar, Εκδόσεις Elmi va Farhangi, 2002

– Bahnassi, Afif, Ισλαμική Τέχνη, μετάφραση στα Περσικά από τον Mahmoud Pour Aghasi, Εκδόσεις Sureh Mehr, 2006

– Honarfat, Lotfollah, Ο θησαυρός των Ιστορικών Έργων του Ισφαχάν, Εκδόσεις Thaghafi, Ισφαχάν   1971

– Behnam. Issa, Ο διάκοσμος του Τζαμιού Τζαμέ του Ισφαχάν, Περιοδικό Rah-e Nour, No. 3, 1964

[1]Υπόγειος χώρος που απαντάται συνήθως στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική τζαμιών, σπιτιών και σχολείων στο αρχαίο Ιράν.

[2]Είδος Ισλαμικής καλλιγραφίας

[3]Κυρίαρχο στυλ της περσικής καλλιγραφίας κατά τον 15ο και 16ο αιώνα. Εφευρέτης ήταν ο Μιρ Αλί από την Ταυρίδα, ο πιο διάσημος καλλιγράφος της Τιμουριδικής περιόδου (1402–1502).