Η παράσταση του Χατζ Φιρούζ στο σταυροδρόμι

Τα δημόσια περάσματα είναι τα μέρη όπου η παράσταση Hāji Firuz λάμβανε πάντα χώρα. Στην πραγματική εφαρμογή της παράστασης, το σταυροδρόμι που καταλαμβάνεται συνήθως από τους Ġorbat, οι γυναίκες και τα παιδιά γίνονται άνδρες και τα παιδιά επικρατούν για δύο εβδομάδες έως την Πρωτοχρονιά.

Οι άνδρες και τα παιδιά που κάνουν εμφάνιση σε μια ομάδα δύο ατόμων (ένας πατέρας και το παιδί του, ένας πατέρας και ο ανιψιός του, δύο ξαδέλφια κλπ) πηγαίνουν στο ίδιο σταυροδρόμι με τους συγγενείς των γυναικών τους  (γυναίκα, αδελφή, στενός ξάδελφος ή θεία), με τους οποίους διατηρούσαν καλές σχέσεις, στο παρελθόν.

Σε διαφορετική περίπτωση, θα πρέπει να αγωνιστούν για να αποκτήσουν την δική τους τοποθεσία σε ένα νέο σταυροδρόμι. Κάποτε εκεί, οι ερμηνευτές του Hāji Firuz φορούσαν το κοστούμι που είχαν προγραμματίσει για την συγκεκριμένη περίσταση, έβαφαν τα πρόσωπά τους και ξεκινούσαν “να γυρίζουν” (gaštan: Ο ίδιος όρος χρησιμοποιείται σε μια συνηθισμένη συνεδρία hādūri ) ανάμεσα στα αυτοκίνητα. Η θέση του δίδυμου είναι αρχικά μπροστά από το αυτοκίνητο.

Ο παλαιότερος Hāji Firuz  χτυπά το τύμπανό του και τραγουδά, ενώ ο νεότερος Hāji Firuz χορεύει. Αυτό το μικρό θέαμα λαμβάνει χώρα μπροστά από το αυτοκίνητο για λίγα δευτερόλεπτα μέχρι οι επιβάτες του αυτοκινήτου να δείξουν ενδιαφέρον για την παράσταση.

Σε περίπτωση λοιπόν που οι επιβάτες δείξουν ενδιαφέρον και οι δύο Hāji Firuz περπατούν ανάμεσα στις πόρτες του οχήματος και περιμένουν να πάρουν τα δώρα της Πρωτοχρονιάς συνεχίζοντας παράλληλα την παράστασή τους. Εάν η δωρεά των δώρων δεν πραγματοποιηθεί, οι ερμηνευτές προχωρούν σε κάποιο άλλο αυτοκίνητο. Ο χορευτής, δηλαδή το νεότερο άτομο, είναι αυτός που λαμβάνει τα χρήματα.

Οι γυναίκες Ġorbat αντιλήφθηκαν ότι σε σύγκριση με ένα συνηθισμένο hādūri, η θεατρική πτυχή αυτής της πρακτικής διευκόλυνε την απόκτηση χρημάτων.

Κατά κανόνα, το Hāji Firouz δεν χρησιμοποιεί παραδοσιακή προφορική πρόσκληση που συνήθως προφέρεται σε μια επετειακή πρακτική.

Η εμφάνιση του Hāji Firouz

Ο  Hāji Firouz των Ġorbats, φοράει μια ειδική φορεσιά γι’αυτήν την περίσταση. Βάφει το πρόσωπο του με μαύρο χρώμα, φορά κόκκινα  ρούχα και καπέλο. Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία της στολής του Hāji Firouz.

Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις μου, η στολή των Ġorbats για αυτήν την παράσταση καλύπτει ένα ευρύ φάσμα επιλογών. Ένα κατάλληλο κοστούμι για την περίσταση θα μπορούσε να περιλαμβάνει , μια φανέλα ποδοσφαίρου ή ένα απλό μπλουζάκι.

Το υλικό αυτών των ρούχων δεν έχει σημασία. Ωστόσο, το κόκκινο χρώμα πρέπει να εμφανίζεται οπωσδήποτε στη στολή του ο χαρακτήρα. Τα κοστούμια αποτελούνται από έναν χιτώνα και φαρδιά κόκκινα παντελόνια από νάιλον. Τα παντελόνια μερικές φορές αντικαθιστούνται από κόκκινες φούστες(αυτό θυμίζει την παράδοση του zanpūš στο ιρανικό θέατρο, που αποτελείται από έναν άνδρα ηθοποιό που παίζει το ρόλο μιας γυναίκας).

Το καπέλα φαίνεται να είναι δευτερεύουσας σημασίας. Ωστόσο, το κεφάλι σχεδόν παραμένει γυμνό. Ένα μαντήλι, ένα καπέλο, μία μικρή κορδέλα ή ένα απλό “καπέλο γενεθλίων” χρησιμοποιούνται για να συνοδεύσουν αυτήν την μεταμφίεση.

Οι Ġorbat πρέπει να διαθέτουν κοστούμι κάθε χρόνο. Είναι αρκετά σπάνιο για μια στολή να επιβιώνει από το ένα έτος στο άλλο. Ως αποτέλεσμα, το κοστούμι είναι συχνά αυτοσχέδιο, με ένα στοιχείο δημιουργικότητας, διατηρώντας παράλληλα μερικά βασικά χαρακτηριστικά.

Το μακιγιάζ (βαφή του προσώπου με μαύρο χρώμα) φαίνεται να είναι εγγενές για την παράσταση του Hāji Firouz και λαμβάνει χώρα στο στο δρόμο πριν ξεκινήσει η παράσταση. Μία από τις  τεχνικές για αυτό το θεατρικό μακιγιάζ είναι η χρήση καμένων εφημερίδων με ελαφρώς βρεγμένα χέρια στο δέρμα προσώπου.

Μια άλλη τεχνική είναι να κρατάνε με τα χέρια έναν σωλήνα εξάτμισης λεωφορείου και να περιμένουν το καμένο αέριο για να καλύψει και να βάψει τα χέρια και μετά να εφαρμόσουν το μαύρο στο δέρμα του προσώπου. Ο άνθρακας χρησιμοποιείται επίσης για το σκοπό αυτό.

Ωστόσο, η βαφή του προσώπου εξαρτάται από τα παιδιά ή την προτίμηση των γονιών τους. Ο Jamileh, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί ένα κόκκινο καλλυντικό για να σχεδιάσει  χαρακτηριστικά ένος κλόουν στο πρόσωπο της κόρης της. Τα παιδιά των Ġorbats καταφεύγουν στο χορό ως τεχνική επαιτείας. Το να ακούν μουσική και χορεύουν αποτελεί την πιο αγαπημένη δραστηριότητα στην καθημερινή ζωή τους.

Ωστόσο, τα μουσικά όργανα και παίξιμο μουσικής δεν παίζουν  κεντρικό ρόλο στα έθιμα των Ġorbats.

Όταν πρόκειται για την πρακτική  Hji Firouzi , παρατηρούμε μία από τις σπάνιες περιπτώσεις που οι Ġorbats παίζουν μουσική. Όλα τα ντουέτα έχουν τουλάχιστον ένα όργανο, που ονομάζεται tempo και μερικές φορές ένα ντέφι.

Το τέμπο είναι ένα κρουστικό όργανο, πολύ παρόμοιο προς το djembe, αλλά προέρχεται από τις ακτές του Περσικού Κόλπου.

Κατά τη διάρκεια της παράστασης Hji Firouz, Οι Ġorbats  κρεμούν το τέμπο γύρω από το λαιμό τους με ένα κορδόνι και το κρατάνε οριζόντια κάτω από το χέρι. Το τέμπο όπως ακριβώς και τα κοστούμια, αγοράζονται κάθε χρόνο πριν από την περίοδο έναρξης της παράστασης του δρόμου.

Συχνά αγοράζουν και μεταπωλούν ή νοικιάζουν το όργανο αυτό μόνο για την περίοδο της γιορτής. Αν οι αξιωματούχοι του δήμου συλλάβουν κάποιον ερμηνευτή Ġorbat, το τέμπο θα κατασχεθεί. Δεδομένου ότι το όργανο είναι σχετικά ακριβό (22.000 τομάν ,τον Μάρτιο 2012) οι Ġorbats δεν επιθυμούν να επενδύσουν στην αγορά του. Επομένως, κανονίζουν να σχηματίσουν μια ομάδα Hji Firouz με μέλη συγγενών που έχουν ήδη ένα όργανο στην κατοχή τους.

Παρά την απαγόρευση του χορού σε δημόσιο χώρο από τους νόμους της Ισλαμικής Δημοκρατίας, οι Ġorbats συνεχίζουν να χορεύουν κατά τη διάρκεια της παράστασης του Hji Firouz. Ανδρες, αγόρια και κορίτσια προεφηβικής ηλικίας παραδίδονται στο χορό για να μετενσαρκώσουν τον χαρακτήρα του Hji Firouz.

Στις ισλαμικές πεποιθήσεις, ο χορός στο κοινό ερμηνεύεται ως προκλητικά σεξουαλικώς. Σύμφωνα με τους θεολόγους (mojtahed), οποιαδήποτε πρακτική προκαλέι σκόπιμα τον σεξουαλικό ενθουσιασμό των ατόμων του αντίθετου φύλου καταδικάζεται από τη μουσουλμανική θρησκεία. Παρά τις διαφορές μεταξύ των εθίμων των Ġorbats και αυτών της ευρύτερης κοινωνίας, ο χορός των γυναικών στο κοινό είναι καταδικασμένος και από τους δύο πληθυσμούς.

Οι άντρες δεν ανέχονται τον χορό των συζύγων τους σε δημόσιο χώρο, για δύο λόγους. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο χορός από μόνος του εκτιμάται σε αυτόν τον πληθυσμό.

Οι γυναίκες των Ġorbats χορεύουν σκόπιμα κατά τη διάρκεια των ομαδικών τελετών τους στο ομοιογενές πλαίσιο της γειτονιάς τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η παρουσία άλλων ανδρών Ġorbat δεν φαίνεται να προσβάλλει τους συζύγους ή τους πατέρες. Στο πλαίσιο όμως του δρόμου, το ζήτημα των nāmūs παίρνει μία πρωτοφανή διάσταση.

Σχετικά με το ζήτημα των nāmūs, οι δύο πληθυσμοί ενώνονται με μικρές διαφορές. Pitt-Rivers’s (1983: 50) η εξήγηση του ζητήματος της προστασίας της τιμής στην οικογένεια της Ανδαλουσίας συνοψίζει τι σημαίνει το nāmū για τους Ιρανούς.

Εξηγεί ότι η σεξουαλική αγνότητα έρχεται στη γυναίκα ως αρετή και οι άνδρες έχουν την υποχρέωση να υπερασπίζονται την τιμή των γυναικών. Η τιμή ενός ανθρώπου εξαρτάται επομένως από την σεξουαλική αγνότητα της μητέρας του, της συζύγου του, των θυγατέρων του και επίσης των αδερφών του, όχι τη δική του. Έτσι, μία αξιότιμη γυναίκα γεννιέται με όλα όσα είναι κατάλληλα για “ντροπή” και φροντίζει να αποφεύγει τις ανθρώπινες επαφές που θα μπορούσαν να την εκθέσουν στην ατιμία καθώς δεν θεωρείται ότι είναι ικανή να πετύχει, χωρίς την υποστήριξη του αρσενικής αρχής.

Παρατηρούμε ότι οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών στον πολιτισμό Ġorbat έρχονται σε αντίθεση με πολλά  που επισημαίνονται στις σχέσεις που ορίζονται από την έννοια του nāmūs.

Ωστόσο, οι Ġorbats δανείζονται αυτόν τον όρο από το λεξιλόγιο των Ιρανών που δεν είναι Ġorbat και ισχύει στις οικογενειακές τους σχέσεις. Ωστόσο, δεν  αναφέρονται στο ίδιο νόημα με άλλους Ιρανούς. Πρώτα, η έννοια των nāmūs στο περιβάλλον Ġorbat αφορά ένα εφηβικό κορίτσι του οποίου τα συγγενή μέλη (από γενεαλογία και συμμαχία) ανησυχούν για την ασφάλειά της, εμφάνιση και χρονολόγηση, αλλά μόνο στον ημι-εγχώριο χώρος, δηλαδή στη γειτονιά τους στη Babol και στην οικιστική συνοικία τους στη νότια Τεχεράνη.

Εκτός από αυτά τα δύο μέρη, η κοπέλα περνά τις μέρες της σε σταυροδρόμι μακριά από άντρες μέλη της οικογένειάς της. Έτσι, η προστασία της είναι θέμα ανησυχίας της ενήλικης γυναίκας που τη συνοδεύει στη δουλειά. Ωστόσο, αυτό δεν είναι θέμα προστασίας από την επαφή με άγνωστους άντρες, αλλά μόνο ενάντια στους κινδύνους της απαγωγής και σύλληψης.

Επομένως, η έννοια των nāmūs δεν  περιλαμβάνει τους ίδιους παράγοντες για τον πληθυσμό Ġorbat και τους ίδιους παράγοντες για Ιρανούς που δεν ανήκουν στον πληθυσμό αυτό, δηλαδή που δεν είναι Ġorbat.

Μεταξύ των Ġorbats, οι άνδρες υποχρεούνται να προστατεύουν τα κορίτσια που έχουν την ίδια καταγωγή με αυτούς. Αυτή η αρχή απαιτείται από έναν πατέρα για να προστατεύσει την κόρη του, για παράδειγμα. Για τους Ιρανούς αυτή η έννοια περιλαμβάνει επίσης τις παντρεμένες γυναίκες, οι οποίες  πρέπει να προστατευτούν από κάποιο ξένο άνδρα ,από τους άντρες της άμεσης οικογένειάς της.

Σε διαφορετική περίπτωση, η γυναίκα θα μπορούσε να προσεγγιστεί από ξένους άντρες. Σύμφωνα με τις ισλαμικές αρχές, αυτό το γεγονός , πάνω απ ‘όλα, θέτει σε κίνδυνο την τιμή της οικογένειας. Από την άλλη μεριά, σύμφωνα με τα έθιμα των Ġorbats, όταν πρόκειται για μια παντρεμένη γυναίκα, η οικογενειακή τιμή δεν είναι τόσο μεγάλο στοίχημα. Είναι πάνω απ ‘όλα θέμα ισορροπίας ισχύος μεταξύ των δύο συζύγων.

Έτσι, οι άντρες Ġorbat εάν το επιθυμούν εμποδίζουν τις γυναίκες τους να χορεύουν μπροστά σε αγνώστους, δηλαδή τους περαστικούς που δεν είναι Ġorbat. Ωστόσο, τα νέα κορίτσια των Ġorbats, παίρνουν μέρος στο χορό του δρόμου, μερικές φορές χωρίς να το γνωρίζουν οι ενήλικες.

Όσο για τη μουσική, ο ρυθμός των Ġorbats που παίζει κατά τη διάρκεια της πρακτικής του Hji Firouz , δεν έχει καμία ιδιαιτερότητα ως προς τη διάκριση από άλλες μουσικές πρακτικές.

Αποτελείται από απλά χτυπήματα στο όργανο , διατηρώντας έναν ορισμένο χαρούμενο ρυθμό. Ομοίως, ο χορός Ġorbat κατά τη διάρκεια αυτής της παράστασης δεν αντιπροσωπεύει κάποιο συγκεκριμένο χορό.

Τα παιδιά χορεύουν όπως και κατά τη διάρκεια των γαμήλιων τελετών που λαμβάνουν χώρα στον πληθυσμό τους. Αναφέρονται σε πολλούς λαογραφικούς χορούς από διαφορετικές ιρανικές περιοχές.

Οι κινήσεις καθώς και η μουσική είναι ένα μείγμα πολλών μουσικών βιβλιογραφικών αναφορών. Κατά τη διάρκεια της πρακτικής του Hji Firouz , εμείς παρατηρήσαμε το ίδιο ανακάτεμα. Είναι ο ίδιος ρυθμός που παίζει γι’αυτήν  την περίσταση, καθώς και ο ίδιος ρυθμός για τα τραγούδια. Ωστώσο, τα τραγούδια είναι τα μόνα των οποίων η προέλευση μπορεί να επιβεβαιωθεί, με αναφορά στα έργα ιστορικών και των λαογράφων.

Θα επιστρέψουμε στη σύγκριση των αυθεντικών τραγουδιών της πρακτικής του Hji Firouz και εκείνων που τραγουδούσαν τα παιδιά των Ġorbats, αφότου ρίξουμε πρώτα μια ματιά πίσω στο χρόνο, στην αυθεντικότητα της  της πρακτικής του Hji Firouz.