Μαυσωλείο Sheikh Ahmad-e Jam

Από Azita Rajabi

Το όνομα Torbat-e-Jam προήλθε από το όνομα του τάφου του διάσημου Γνωστικού, Σεΐχη Ahmad Jam (1049-1141 μ.Χ.), ο οποίος ήταν επίσης γνωστός ως Sheikh-e-Jam ή Pir-e-Jam. Έζησε στο χωριό Ma’dabad του Khorasan και ετάφη στην ίδια περιοχή μετά τον θάνατό του. Αργότερα, το χωριό πήρε το όνομά του και έγινε γνωστό ως Torbat-e Jam.

Ο Άραβας ιστορικός Ahmad ibn Yahya al-Balazari (Al-Baladhuri), ήταν ο πρώτος που ανέφερε το όνομα αυτής της περιοχής ως «Zaam» στο βιβλίο του Futuh al-Buldan.

Το συγκρότημα με έκταση 64.000 τετραγωνικών μέτρων βρίσκεται στα ερείπια ενός παλιού χωριού που αποτέλεσε τον αρχικό πυρήνα της πόλης Torbat-e Jam. Σήμερα, αυτό το συγκρότημα μπορεί να θεωρηθεί ως μια προαστιακή περιοχή (του Torbat-e Jam) που περιλαμβάνει παλιούς τάφους, τζαμιά και νεκροταφεία με τα ακόλουθα στοιχεία:

Πόρτα εισόδου, αυλή, μαυσωλείο του Sheikh Jam, μερικές υπερυψωμένες επιτύμβιες στήλες, προαύλιος χώρος, ένας θόλος, το Τζαμί Kermani, ο Λευκός Θόλος, το Saracheh, το Νέο Τζαμί, το Atiq (παλιό) Τζαμί, Σχολή Firoozshahi ή Firoozshahi Dome, μια δεξαμενή νερού και ένα υπόγειο τζαμί.

Ως αποτέλεσμα της διείσδυσης νερού στα θεμέλια των κτιρίων – που προκλήθηκε από την ισοπέδωση του χώρου εντός του μαυσωλείου για την κατασκευή κρήνης και άλλα εξωραϊστικά έργα – το έτος 1972, ορισμένα από τα κτίρια άρχισαν να καταστρέφονται σε κάποιο βαθμό. Τα  αποτελέσματα αυτής της καταστροφής είναι εμφανή.

Η πόρτα εισόδου περιλαμβάνει μια «πύλη σε σχήμα τόξου» ή «κατώφλι πόρτας» με ξύλινη πόρτα και διώροφα τόξα και στις δύο πλευρές και ανήκει στην Τιμουριδική περίοδο. Το δάπεδο της αυλής είναι καλυμμένο με πέτρινες πλάκες και ο τάφος του Sheikh Jam – με μια συλλογή από λαξευμένες λευκές και μαύρες πέτρες από μάρμαρο και δύο ανορθωμένες επιτύμβιες στήλες πάνω και κάτω από τον τάφο του Σεΐχη και μια παλιά φιστικιά που έχει φυτρώσει ανάμεσά τους – βρίσκεται στη μέση του. Μια όμορφη βεράντα με ύψος 27 μέτρων βρίσκεται μπροστά από το θόλο, ο οποίος παλαιότερα ήταν γνωστός ως «taq-e darb». Προφανώς, αυτό το τμήμα είχε χτιστεί τον 15ο αιώνα μ.Χ.

Παρόλο που το κύριο σχέδιο του κτιρίου ήταν σύμφωνα με το αρχιτεκτονικό ύφος του Ιλχανάτου, το ύψος της αψίδας εισόδου είναι λίγα μέτρα χαμηλότερο από το συνηθισμένο μέγεθος και αντί για δύο ψηλούς μιναρέδες έχουν τοποθετηθεί δύο μικροί μιναρέδες. Το εσωτερικό του αίθριου είναι το μονοπάτι πρόσβασης στους τρεις χώρους του θόλου, τον Λευκό Θόλο και το Τζαμί Κερμάνι. Οι διακοσμήσεις αυτής της συλλογής ανήκουν στην περίοδο του Ιλχανάτου και των Σαφαβιδών.

Το «Τζαμί Gonbadkhaneh» βρίσκεται δίπλα στο αίθριο και στο τέλος του κεντρικού σημείου του συγκροτήματος και η εξωτερική του πρόσοψη καλύπτεται από τα γύρω κτίρια. Το κτίριο αποτελείται από τέσσερα τρίγωνα, δύο μικρά δωμάτια που χρησιμοποιήθηκαν ως chellehkhaneh (το μέρος όπου οι Σούφι περνούσαν σαράντα ημέρες με νηστεία και προσευχή), τέσσερις εξαγωνικές καμάρες και τρεις εισόδους (βόρεια, νότια και ανατολική). Η πρόσοψη των τοίχων είναι διακοσμημένη ακριβώς μέχρι εκεί που αρχίζει ο τρούλος με γεωμετρικά σχέδια και ως προς το σχεδιασμό τους ανήκουν στον 15ο αιώνα μ.Χ.

Το Τζαμί Κερμανί είναι ένα από τα πιο θαυμάσια κτίρια του συγκροτήματος μετά το χτιστό τάφο  και έχει πάρει το όνομά του από τον κατασκευαστή της εξαιρετικής κόγχης αυτού του τμήματος. Ως αριστούργημα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής διακόσμησης, αυτή η αξιοθαύμαστη κατασκευή έχει έναν προαύλιο χώρο με πέντε ανοίγματα και μια έκταση περίπου 182 τετραγωνικών μέτρων, η οποία περιλαμβάνει ένα «shahneshin» (ένα ειδικό δωμάτιο για την ελίτ της εποχής) ανάμεσα σε κάθε πλευρά και τέσσερις μικρούς χώρους κατά μήκος των τοίχων (χρησιμοποιείται ως chellehkhaneh), μια κόγχη στο κεντρικό άνοιγμα που βλέπει προς την qibla.

Οι τοίχοι αυτού του τζαμιού είναι διακοσμημένοι με μια επιγραφή γραμμένη σε γραφή thulth  και η οροφή του έχει τη μορφή διάτρητου τρούλου με ημιτρούλους που κρύβονται πίσω από τις μουκάρνες, επιδεικνύοντας ένα τέλειο στυλ κατασκευής καμάρας.

Η κόγχη (μιχράμπ) αυτού του τζαμιού έχει τα ωραιότερα στοιχεία αρχιτεκτονικής διακόσμησης αυτού του κτιρίου και αποτελείται από περιθωριακό πλαίσιο, αυλάκια, την αψίδα, κιονόκρανο, τα γύψινα έργα και μοναδικές επιγραφές που ανήκουν στον 15ο αιώνα μ.Χ.

Ο «Λευκός Θόλος» ή αλλιώς «Τζαμί της Αψίδας» βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του χώρου  με εμβαδόν περίπου 64 τετραγωνικά μέτρα, η πύλη εισόδου του οποίου γειτνιάζει με την είσοδο του Τζαμιού Κερμανί.

Το κτίριο αυτό έχει τέσσερα «shahneshin» και ο κεντρικός του χώρος -με τέσσερις μικρές καμάρες- έχει καταστήσει δυνατή την κατασκευή ενός στενού θόλου από πάνω του. Έχει διακοσμήσεις με μουκάρνα και κορανικές επιγραφές σε κουφική ​​γραφή. Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου είναι κατασκευασμένοι από έναν συνδυασμό τούβλων και κεραμιδιών.

Το “Saracheh” ή το “Saracheh Monastery” ή το “Farumadi School” είναι ένα απλό μέρος με στενές βεράντες στη βόρεια και νότια πλευρά του και είναι προσβάσιμο μόνο από τον “λευκό τρούλο”. Τα δωμάτια χτισμένα σε δύο ορόφους γύρω από την κεντρική αυλή αυτού του κτιρίου, με καμάρες από τούβλα, αποτελούν ένδειξη ύπαρξης κάποιου Σεμιναρίου (θρησκευτική Σχολή). Ορισμένοι   πιστεύουν ότι το μοναστήρι του Σέιχ Τζαμ βρισκόταν σε αυτό το μέρος και καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε από τον «Λευκό Θόλο».

Υπάρχει μια υπερυψωμένη ταφόπλακα με δύο μαρμάρινες πλάκες στην κορυφή και στο κάτω μέρος του τάφου, παρόμοια με τον τάφο του Σέιχ Τζαμ, στη μέση της αυλής αυτού του τμήματος, που είναι αυτή ενός από τους οπαδούς του τάγματος των Σούφι των Qadiriyya.

Στη νοτιοανατολική πλευρά του τρούλου βρίσκεται το «Παλιό Τζαμί». Αυτό το κτίριο με εμβαδόν περίπου 484 τετραγωνικών μέτρων με διώροφα shabestans και ορθογώνιο χώρο κατά μήκος της κόγχης χωρίζεται σε δύο μέρη από ανατολικά και δυτικά. Από το μεσαίο σημείο του, ένας άλλος χώρος περνά στη βόρεια-νότια πλευρά και εκεί που συναντώνται έχει κατασκευαστεί τρούλος. Οι δύο αυτοί χώροι έχουν διώροφες καμάρες που περιβάλλουν τις τέσσερις πλευρές του τζαμιού με τη μορφή κενών χώρων.

Το New Jame Τζαμί βρίσκεται πίσω από την κρύπτη και ο προαύλιος χώρος του συγκροτήματος δεν έχει εξωτερική διακόσμηση. Ο τρούλος του βρίσκεται σε ένα μεγάλο τέμνον τετράγωνο και μεταξύ αυτών των τεσσάρων τόξων είναι χτισμένοι τέσσερις τρούλοι και στον τρούλο στηρίζονται μικρότερες καμάρες. Το ένα τέταρτο των θόλων που βρίσκονται στις γωνίες κλείνουν με ημίτρουλο και έχουν συνδυασμό πρισμάτων γυψοσανίδας.

Υπάρχει ένας ψηλός και μεγάλος τιρκουάζ θόλος στη δυτική πλευρά του συγκροτήματος με θέα την αυλή του τάφου, ένα κτίσμα με σταυροειδή κάτοψη και τέσσερις στοές γνωστές ως πράσινος τρούλος. Προφανώς, ο τρούλος αυτός έχει δύο διακριτά μεσαία περιβλήματα που είναι χτισμένα στον τάφο η εξωτερική πρόσοψη του οποίου έχει διακοσμηθεί με πλινθόκτιστα και κεραμίδια. Με έκταση 110 τετραγωνικών μέτρων, αυτό το κτίριο περιλαμβάνει τέσσερα shahneshin και δύο καμάρες στην ανατολική και τη δυτική. Η κόγχη βρίσκεται στη δυτική αψίδα. Το κτήριο αυτό αποδίδεται στην Τιμουριδική περίοδο.

Υπάρχει δεξαμενή νερού δίπλα στην είσοδο του τάφου, η οποία ανήκει στην εποχή του Σάχη Αμπάς Σαφαβίδ και η οποία αναστηλώθηκε κατά τη βασιλεία του Naseruddin Shah Qajar.

Τα κτίρια που χτίστηκαν πάνω από τη δεξαμενή του νερού χρησιμοποιούνταν ως ιεροδιδασκαλείο μέχρι πριν από 90 χρόνια και έκτοτε μετατράπηκαν σε χώρο δασκάλων. Σήμερα, αυτό το μέρος χρησιμοποιείται ως γραφείο του Οργανισμού Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Torbat-e Jam.

Το υπόγειο τζαμί είναι το τελευταίο εναπομείναν κτίριο αυτού του συγκροτήματος, το οποίο βρίσκεται δίπλα στη δεξαμενή νερού και αποτελείται από δύο χειμερινά και καλοκαιρινά τμήματα. Το χειμερινό τμήμα είναι κάτω από το επίπεδο του περάσματος και το καλοκαιρινό είναι πάνω από αυτό το χώρο. Το τελευταίο μέρος δεν έχει κάλυμμα και εκεί φαίνεται μια κόγχη. Ο χώρος περιβάλλεται από τοίχο από τούβλα.

Υπάρχει μια σκάλα ακριβώς μετά το σημείο εισόδου του τζαμιού που οδηγεί στο υπόγειο shabestan. Αυτό το shabestan αποτελείται από έξι χοντρές τετραγωνικές στήλες. Τμήματα της οροφής αυτού του τζαμιού έχουν τη μορφή τρούλου που σχηματίζεται ανάμεσα σε τέσσερις κολώνες. Αυτό το τμήμα επεκτάθηκε με την πάροδο του χρόνου, αλλά το βασικό του θεμέλιο ανήκει στην εποχή των Σαφαβιδών.

Εκτός από τα παραπάνω κτίρια, υπήρχαν κάποια άλλα κτίρια σε αυτό το συγκρότημα όπως το Σχολείο Amirshah Malek, που δεν υπάρχουν πια.

Πηγές

– Fasihi Khavafi, Mujmal, Vol. 3, Edited by Mahmoud Farrokh, Bastan Bookstore, Mashhad, 1981

– Saber Moghaddam, Faramarz, Architectural-Mausoleum Complex of Sheikh Ahmad Jam, 2004

– Glembeck, Lisa, Το Ιστορικό Συγκρότημα Torbat-e Jam, μετάφραση Bagher Shirazi, Asar Periodical, No. 10/11, 1085

– Labbaf Khaniki, Rajabali, Η Πολιτιστική Κληρονομιά του Khorasan, Οργανισμός Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Ιράν, Τεχεράνη, 1999

– Wilber, Donald, Η Αρχιτεκτονική στο Ισλαμικό Ιράν: Η περίοδος Ilkhanate, μετάφραση στα Περσικά Abdollah Mazyar, Moallefan and Motarjeman Co., Tehran, 1982.

– Τεχνικά Αρχεία του Μαυσολείου Jam, Διεύθυνση Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Χορασάν, Asar Periodical

– Fazel, Ali, Βιογραφία καιΈργα του Sheikh Jam, Εκδόσεις Tous, 1994

– Archeological Reports on Saracheh, Διεύθυνση Πολιτιστικής Κληρονομιάς

– Pirnia, Mohammad Karim, The Styles of Iranian Architecture, Bonyad Publications, 2004

– Glembeck, Lisa and Wilber, Donald, Η Ισλαμική Αρχιτεκτονική του Ιράν και του Τουράν: Η Τιμουριδική περίοδος, μετάφραση στα Περσικά Mohammad Yousef Kiani, Οργανισμός Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Ιράν, Τεχεράνη, 1986