Παζάρια

του Azita Rajabi

Ο όρος «Παζάρι» (Μπαζάρ) προέρχεται από τη λέξη «Αμπαζάαρ» που σημαίνει το μέρος όπου γίνονται συναλλαγές τροφίμων.

Στην Παχλαβική γλώσσα ονομαζόταν Βακάρ, που σήμαινε τόπος εμπορίου και συγκέντρωσης. Το παζάρι είναι ένα συγκρότημα από ένα σύνολο δημόσιων χώρων όπως λουτρό, σχολείο, τζαμί, tekyeh (Hussainiyah)[1], saqqakhaneh[2], zourkhaneh[3], δεξαμενή νερού, καφενείο κ.λπ., που έχουν δημιουργηθεί με τη μορφή ενός ολοκληρωμένου συγκροτήματος και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του χρόνου και του τόπου.

Ο όρος παζάρι είχε επιλεγεί λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές και κοινωνικές του πτυχές και έχει οριστεί ως χώρος εμπορίου και συγκέντρωσης διαφορετικών ομάδων και ανθρώπων. Εμφανισιακά,   ο χώρος ενός παζαριού μπορεί να είναι : 1) Ένα δρομάκι στις δύο πλευρές του οποίου είναι χτισμένα καταστήματα 2) πλατείες και μεγάλοι ανοιχτοί χώροι.

Το παζάρι ήταν ένας συγκεκριμένος χώρος στα χέρια μιας ομάδας συγκεκριμένων ανθρώπων που εμπορεύονταν ατομικά ή ομαδικά ανάλογα με το επάγγελμά τους και συχνά αποτελούνταν από ένα σύνολο κτιρίων και δημόσιων χώρων που χτίζονταν λαμβάνοντας υπόψη τον χρόνο και τον τόπο.

Τα παζάρια διαφόρων περιοχών είχαν την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους.

Τα παζάρια ήταν κάποιου είδους αρχιτεκτονικά φαινόμενα που επηρέασαν τον υπάρχοντα χρόνο και χώρο του αστικού ιστού. Ως προς τη συγκρότησή τους, τα παζάρια είτε κατασκευάστηκαν με προμελετημένο σχεδιασμό είτε χτίστηκαν αυθόρμητα και χωρίς ιδιαίτερο σχέδιο.

Τα παζάρια ήταν συχνά συνάρτηση της κύριας οδού επικοινωνίας των πόλεων και εκτείνονταν γραμμικά από την κεντρική πλατεία της πόλης μέχρι τις κύριες πύλες και κατασκευάζονταν με διαφορετικές μορφές. Σε ότι αφορά το σχηματισμό τους, τα παζάρια διακρίνονται σε πέντε διαφορετικές κατηγορίες: μονοαξονικά, πολυαξονικά, σταυροειδή, συστηματικά και μίνι παζάρια.

Ως προς τον χρόνο συγκρότησής τους, τα παζάρια χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

1 – Μόνιμα παζάρια, 2 – Περιοδικά παζάρια και 3 – Αγορές.

Με την ίδια λογική, ως προς τη θέση τους, τα παζάρια χωρίζονται σε πέντε ομάδες:

1 – Προαστιακά παζάρια: Χτίστηκαν δίπλα στις πύλες και τα τείχη της πόλης στα οποία διακινούνταν φθηνά εμπορεύματα.

2 – Αστικά παζάρια: Το σημαντικότερο παζάρι κάθε πόλης, το οποίο βρισκόταν κατά μήκος της κύριας διαδρομής που οδηγεί στην πόλη.

3 – Περιφερειακά παζάρια: Αυτά τα παζάρια χτίζονταν δίπλα στα κύρια παζάρια των μεγαλουπόλεων για να καλύπτουν τις καθημερινές, εβδομαδιαίες και μηνιαίες ανάγκες των κατοίκων.
4 – Τοπικά παζάρια: Κατασκευάζονταν σε γειτονιές για να καλύπτουν τις καθημερινές και εβδομαδιαίες ανάγκες των κατοίκων κάθε γειτονιάς και συνήθως ονομάζονταν μίνι παζάρια. Τα μίνι παζάρια διαμορφώνονταν σε δύο γραμμές εκατέρωθεν ενός τμήματος του κεντρικού περάσματος της γειτονιάς ή σε μορφή μικρής πλατείας.

5 – Παζάρια γειτονιάς: Σε μεγάλες πόλεις όπως η Τεχεράνη ή το Ισφαχάν της περιόδου των Κατζάρων, όπου η έκταση κάθε γειτονιάς ήταν πολύ μεγάλη, κάθε γειτονιά χωριζόταν σε μικρότερες περιοχές και κάθε περιοχή ονομαζόταν «γκοζάρ» (δρόμος) και σε πολλά από αυτά τα «γκοζάρ» λειτουργούσε μίνι παζάρι για τους ντόπιους.

Από τι αποτελείτο ένα Παζάρι

Το κύριο τμήμα του παζαριού αποτελείτο συνήθως από ένα συνδυασμό πρωταρχικών και δευτερευόντων στοιχείων. Τα κύρια και βασικά στοιχεία διαμόρφωναν την εμπορική ταυτότητα του παζαριού και αποτελούνταν από τα «Rasteh», «Sara» (μικρά καραβανσεράι), «Timcheh» (στοά), «Caravanserai», «Qaisariyeh», «Chaharsoq» (διάβαση) , «Καταστήματα», «Διάδρομος», «Πλατεία» και «Πόρτα και πύλη». Τα δευτερεύοντα στοιχεία ήταν δίπλα στο παζάρι για να συμπληρώσουν τις άλλες ανάγκες του και περιλάμβαναν «Τζαμί, «Tekyeh» και «Hussainiyah», «Σχολείο, «Λουτρό», «Zourkhaneh» και «Saqqakhaneh».

Εκτός από τις οικονομικές και εμπορικές τους λειτουργίες, τα παζάρια στις παλιές πόλεις του Ιράν είχαν επίσης πολιτικό, θρησκευτικό και κοινωνικό ρόλο που τον αναλάμβαναν τα τζαμιά, ιδιαίτερα τα τζαμέ τζαμιά, οι πλατείες, οι χώροι λατρείας, οι δεξαμενές, τα λουτρά και τα καφενεία.

Οι παραδόσεις και η πολιτιστική κληρονομιά κάθε κοινότητας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κατασκευή και την αρχιτεκτονική των παζαριών των παλιών πόλεων του Ιράν και χρησιμοποιήθηκαν τοπικά κατασκευαστικά υλικά όπως τούβλα, ασβεστοκονίαμα, γύψος και πέτρα (όπως το παζάρι Lar). Από αρχιτεκτονικής άποψης, τα σημαντικότερα τμήματα της αγοράς ήταν οι είσοδοι, οι πλατείες, τα περάσματα, τα μικρά καραβανσεράι και τα timcheh (στοές). Οι είσοδοι των μεγάλων παζαριών ήταν διακοσμημένες με κεραμοποιίες, μουκαρνάς, πλινθοδομές, επιγραφές και καμάρες. Τα περάσματα περιλάμβαναν διαδρόμους πλάτους τεσσάρων έως έξι μέτρων και καλύπτονταν με καμάρες και τρούλους, και καταστήματα εκατέρωθεν και με διαφορετικές διαστάσεις και σχέδια. Ορισμένα από αυτά τα καταστήματα είχαν στοιχεία όπως υπόγειο, ντουλάπα ή αποθήκη πίσω τους ή μπαλκόνι στο πάνω μέρος. Τα μαγαζιά καλύπτονταν με τοξόμορφες στέγες και σε ορισμένες περιπτώσεις υπήρχαν. Ο φωτισμός στο εσωτερικό των περασμάτων γινόταν μέσω ανοιγμάτων που είχαν τοποθετηθεί στους θόλους. Συνήθως, η εξωτερική επιφάνεια των στεγών των παζαριών καλυπτόταν με άχυρα ή σε ορισμένες περιπτώσεις με τούβλα και σε ορισμένες τροπικές περιοχές (όπως το Λαρ Παζάρι) χρησιμοποιήθηκε άχυρο ή ξύλο. Συνήθως, οι πιο όμορφες αρχιτεκτονικές διακοσμήσεις βρίσκονταν στο πέρασμα Qaysariyeh, το οποίο ήταν αφιερωμένο στην πώληση πολύτιμων αντικειμένων όπως χρυσό, κοσμήματα και εκλεκτά υφάσματα.

Ένας από τους σημαντικούς χώρους που έχουν ιδιαίτερη σημασία, από άποψη αρχιτεκτονικής και διακόσμησης, είναι η διασταύρωση των κύριων μονοπατιών του παζαριού ή του chaharsouq του. Τα chaharsouqs είχαν συχνά οκταγωνικό σχήμα και καλύπτονταν με ημισφαιρικό τρούλο. Διαφέρουν επίσης από τα άλλα μέρη του παζαριού ως προς το ύψος και το μέγεθος, καθώς και ως προς την κεραμοσκεπή, την πλινθοδομή, το σοβάτισμα και την πλινθοδομή τους. Το δάπεδο των παζαριών ήταν από συμπιεσμένο χώμα, ενώ οι κύριες σειρές ήταν στρωμένες με τούβλα και μερικές φορές με πέτρες. Το ύψος της οροφής των παζαριών σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές εξαρτιόταν από τις υπάρχουσες κλιματικές συνθήκες.

Πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο στην ονομασία των τμημάτων και περασμάτων  του παζαριού. Μεταξύ αυτών των παραγόντων ήταν οι συντεχνίες που λειτουργούσαν σε ένα συγκεκριμένο πέρασμα (Coppersmiths), το όνομα του ιδρυτή (Ganj Ali Khan) αλλά και η εθνικότητα, η σχολή σκέψης, η γενέτειρα κ.λπ. (Bazargan).

Πηγές

– Kiyani, Mohammad Yousef, Ιρανικές Πόλεις, Vol. 2, 1987

– Kamran, Adl, Ιρανικά Παζάρια

– Η Μεγάλη Ισλαμική Εγκυκλοπαίδεια, Vol. 11

– Εγκυκλοπαίδεια του Ισλαμικού Κόσμου

– Soltanzadeh, Ιρανικά Παζάρια, 2001

– Biglari, Esfandiar, Ιρανικά Παζάρια, Περιοδικός Τύπος Honar and Mardom, No. 162, 1976

-Mollazadeh, Kazem, Κτίρια Δημόσιου Συμφέροντος, Hozeh Honari, 2000

– Rajabi, Azita, Rikhtshenasi-ye Bazaar, Εκδόσεις Agah, 2006

[1]Χώρος λατρείας

[2]Χώρος για νεο-παραδοσιακή σύγχρονη τέχνη στο Ιράν, με ρίζες σε μια ιστορία ζωγραφικής καφενείων και εικαστικών στοιχείων του Σιιτικού Ισλάμ

[3]Χώρος όπου ελάμβαναν χώρα ένα παραδοσιακό σύστημα αθλητισμού και μια μορφή πολεμικών τεχνών που χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για την εκπαίδευση πολεμιστών στο Ιράν και εμφανίστηκε για πρώτη φορά με αυτό το όνομα και αυτή τη μορφή στην εποχή των Σαφαβιδών, με ομοιότητες με συστήματα σε γειτονικές χώρες με άλλα ονόματα.