Η Περσική λογοτεχνία (περσικά : ادبیات فارسی, romanized: Adabiyâte fârsi) περιλαμβάνει τις προφορικές συνθέσεις και τα γραπτά κείμενα στην περσική γλώσσα. Θεωρείται μια από τις παλιότερες λογοτεχνίες του κόσμου και εκτείνεται σε μια περίοδο δυόμισι χιλιετιών.
Οι πηγές της βρίσκονται στην περιοχή του ευρύτερου Ιράν, όπως στο σημερινό Ιράν, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, ο Καύκασος, η Τουρκία, περιοχές της νότιας Ασίας και της Κεντρικής Ασίας (όπως το Τατζικιστάν) όπου η περσική ήταν είτε η μητρική είτε η επίσημη γλώσσα. Για παράδειγμα ο Ρούμι, ένας από τους πιο αγαπημένους Πέρσες ποιητές, που γεννήθηκε στο Μπαλκ (σύγχρονο Αφγανιστάν) ή στο Ουάκς (σύγχρονο Τατζικιστάν), έγραψε στην περσική γλώσσα και έζησε στην Κόνια (σημερινή Τουρκία) που εκείνη την εποχή ήταν η πρωτεύουσα των Σελτζούκων στην Ανατολία.
Οι Γαζναβίδες κατέλαβαν μεγάλες εδαφικές εκτάσεις και αρκετές περιοχές στην ανατολική και κεντρική Ασία και υιοθέτησαν τα περσικά ως γλώσσα της βασιλικής αυλής. Επομένως υφίσταται περσική λογοτεχνία από το Ιράν, την Μεσοποταμία, το Αζερμπαϊτζάν, την περιοχή του ευρύτερου Καυκάσου, την Τουρκία, το Πακιστάν, το Μπακλαντές, την Ινδία, το Τατζικιστάν και άλλα μέρη της κεντρικής Ασίας.
Δεν είναι όλη η περσική λογοτεχνία γραμμένη στην περσική γλώσσα καθώς ορισμένοι θεωρούν ότι συμπεριλαμβάνονται και έργα που γράφτηκαν από Πέρσες ή Ιρανούς σε άλλες γλώσσες, όπως τα ελληνικά και τα αραβικά. Ταυτόχρονα δεν γράφεται όλη η περσική λογοτεχνία από Πέρσες ή Ιρανούς καθώς Τούρκοι, Καυκάσιοι και Ινδοί ποιητές και συγγραφείς έχουν επίσης χρησιμοποιήσει την περσική γλώσσα.
Περιγράφεται ως μια από τις σπουδαιότερες λογοτεχνίες της ανθρωπότητας ενώ ο Γκαίτε εκτιμά ότι είναι ένας από τους τέσσερις κύριους εκπροσώπους της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η περσική λογοτεχνία έχει τις ρίζες της σε επιζώντα έργα της μέσης περσικής και της παλαιάς περσικής εποχής. Αυτή η τελευταία χρονολογείται από το 522 πΧ, ημερομηνία ανακάλυψης της αχαιμενιδικής επιγραφής.
Το μεγαλύτερο μέρος της επιζώσας περσικής λογοτεχνίας, ωστόσο, προέρχεται από την εποχή αμέσως μετά την μουσουλμανική κατάκτηση της Περσίας το 650 μΧ. Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Αββασίδες (750 μΧ), οι Ιρανοί έγιναν γραμματείς και γραφειοκράτες του ισλαμικού χαλιφάτου και επίσης συγγραφείς και ποιητές του. Η λογοτεχνία στην νεότερη περσική γλώσσα ήκμασε στις περιοχές Χορασάν και Υπερωξιανή εξαιτίας πολιτικών αιτιών καθώς εκεί αναπτύχθηκαν οι πρώτες ιρανικές δυναστείες του μετα-ισλαμικού Ιράν, όπως οι Ταχίριοι και οι Σαμανίδες.
Πέρσες ποιητές όπως οι Σααντί, Χαφίζ, Αττάρ, Νεζάμι, Ρούμι, Φερντοουζί και Ομάν Χαγιάμ είναι γνωστοί και στον δυτικό κόσμο και έχουν επηρεάσει την λογοτεχνία πολλών χωρών.
Ο Abu Rayhan Mohammad bin Ahmad Biruni, ευρέως γνωστός ως Al-Biruni είναι ένας διάσημος Ιρανός λόγιος, επιστήμονας, μαθηματικός, αστρονόμος, χρονολόγος, ανθρωπολόγος, ινδολόγος και φυσικός επιστήμονας που γεννήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 973 μ.Χ. σε μια περιοχή κοντά στο Khwarazm και γι’ αυτό το λόγο έγινε γνωστός ως Al-Biruni, που σημαίνει κάποιος που ανήκει εκτός Khwarazm. Ο…
Ο Abu Ali Hussein bin Abdullah bin Sina (937-1037 μ.Χ.), ευρέως γνωστός Ibn Sina (γνωστός ως Αβικένας στη Δύση) ήταν ένας καταξιωμένος και διάσημος Ιρανός φιλόσοφος, γιατρός και επιστήμονας που γεννήθηκε στην πόλη Μπουχάρα. Στην ηλικία των 10 ετών, είχε ήδη μάθει να απαγγέλλει το Ιερό Κοράνι και είχε γίνει γνώστης πολλών λογοτεχνικών θεμάτων. Σε…
ΝΙΖΑΜΙ (1141-1209 μ.Χ) Γεννήθηκε το 1141 μ.Χ. (535 Εγίρας), στο ακρότατο Β.Δ. Τμήμα του Ιράν. Ο Νιζαμί έμεινε ορφανός από πολύ μικρός, αλλά πήρε μεγάλη μόρφωση σ’όλους τους τότε γνωστούς τομείς της μάθησης και της επιστήμης. Δάσκαλός του (σύμφωνα με τον Ντολάτ-Σαχ) υπήρξε ο Σείχ Ακγί Φαρόχ Ραχανί. Αυτή του η μόρφωση αντικατοπτρίζεται μεσα στο…
Γεννημένος το 1592 στην πόλη Ταμπρίζ του Ιράν, ο Ταμπριζί θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους δασκάλους της κλασικής αραβικής και περσικής λυρικής ποίησης η οποία χαρακτηρίζεται από ρυθμικά δίστιχα γνωστά ως ghazal. Ταξίδεψε στην Ινδία, έμεινε στην Καμπούλκαι το Κασμίρ για λίγο ενώ επέστρεψε στην πατρίδα μετά από αρκετά χρόνια παραμονής στο εξωτερικό. Όταν επέστρεψε…
Σααντί Σιραζί Κορυφαίος Πέρσης συγγραφέας και ποιητής. Οι λάτρεις της λογοτεχνίας μνημονεύουν την Ημέρα του Σααντί του Σιράζ, του παγκοσμίως γνωστού Πέρση ποιητή και λογοτεχνικού μελετητή της μεσαιωνικής περιόδου. Ο Muslih-ud-Din Mushrif bin Abdullah bin Mushrif, ευρέως γνωστός ως Σααντί Σιραζί (Sa’di Shirazi) γεννήθηκε στην πόλη Σιράζ το έτος 1184 μ.Χ. Αυτός ο διάσημος Ιρανός…
Χαφέζ (1317—1392 μ.Χ) Οι γνώσεις μας για τον ποιητή μέχρι πρόσφατα ήταν ελάχιστες. Τελευτάια όμως Πέρσες ερευνητές, όπως ο Αμπντούρ Ραζίμ Χαλχαλί, ο Μοχαμάντ Ναφισί , Ο Μοχαμάντ καζβινί, καθώς και ευρωπαίοι συνάδελφοί τους, έριξαν αρκετό φως στη ζωή του μεγάλου αυτού ποιητή της Περσίας. Ο Χβαγιά Σαμσουντ—ντίν Μοχαμάντ Χαφέζ γεννήθηκε γύρω στο 1317 μ.Χ…
Ο Φερντοσί ήταν Πέρσης ποιητής, γνωστός για το Ιρανικό έπος Σαχναμέ (Βιβλίο των Βασιλέων), στο οποίο αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Το Σαχναμέ ολοκληρώθηκε περίπου το 1010 και αποτελείται από περίπου 60.000 δίστιχα με αναφορές στην περσική μυθολογία και την αρχαία ιστορία της Περσίας μέχρι την κατάκτησή της από τους Άραβες. Πέθανε περίπου…
Ο Κχιαγιατοντίν Αμπου-Φάτ Ομαρά Μπε Ιμπραχίμ Αλ-Κχαγιανί γνωστός ως Ομάρ Καγιάμ, ήταν μέχρι και το 18ο αι.μ.Χ άγνωστος στη Δύση. Χάρη στην δεξιοτεχνία του Έντουρντ Φίτζεραλντ που το 1859 μετέφρασε τα τετράστιχα Ρουμπαγιάτ του. Ο ποητής έφτασε να λατρεύει κυριολεκτικά στη Δύση και ιδιαίτερα στις αγγλοσαξονικές χώρες. Στην Ευρώπη και την Αμερική είναι ο πιο…
Ο Μελβάνα Τζελαλεττίν Μοχαμέντ Μπαλκί (Ρουμί) (1207-1273 μ.Χ.) είναι ένας από τους μεγαλύτερους Ιρανούς μυστικιστές ποιητές ανά τον κόσμο που θέτει τον άνθρωπο σε ερωτική τροχιά με τον Θεό. Είναι ένας παγκοσμίου κύρους πνευματικός δημιουργός. Μετά τη συνάντησή του με τον “Σαμς”, εγκατέλειψε τη διδασκαλία και τα κηρύγματα και ενώθηκε με τους αγαπημένους…
